Η όπερα “Cosi fan tutte” ή “Έτσι κάνουν όλες” του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ αφηγείται μια πολύ τολμηρή – για τα δεδομένα της εποχής (1790) – ιστορία ανταλλαγής ερωτικών συντρόφων. Μολονότι στην πρεμιέρα γνώρισε θετική υποδοχή από το βιεννέζικο ακροατήριο, για ενάμιση αιώνα το έργο θεωρούνταν επικίνδυνο για την κυρίαρχη ηθική και απέφευγαν να το ανεβάσουν. Μέχρι την δεκαετία του 1950 που ξαναβρήκε την θέση του στο οπερατικό ρεπερτόριο και από τότε αποτελεί μια από τις πιο δημοφιλείς όπερες.
Η παρούσα εκτέλεση είναι από την Όπερα της Περμ (Ρωσία) υπό την μουσική καθοδήγηση του Θεόδωρου Κουρεντζή.
Υπόθεση της όπερας
ΠΡΑΞΗ ΠΡΩΤΗ
Σκηνή 1
Η κωμωδία ξεκινά σε ένα ναπολιτάνικο καφέ στα τέλη του 18ου αι. Δύο νέοι αξιωματικοί ξεκινούν μια διαμάχη με έναν γέρο κυνικό φιλόσοφο που ονομάζεται Don Alfonso και ισχυρίζεται ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να παραμείνουν για πολύ πιστές στους μνηστήρες τους. Όπως ισχυρίζεται ο don Alfonso «η πίστη των γυναικών είναι σαν τον αραβικό φοίνικα, που όλοι μιλούν γι’ αυτόν, αλλά κανείς δεν ξέρει πού βρίσκεται».
Οι νέοι επιμένουν ότι δεν υπάρχει τίποτα απίστευτο στην πίστη των γυναικών τους. Στο τέλος, ο Don Alfonso προτείνει να στοιχηματίσουν 100 χρυσά νομίσματα, όσα κερδίζει ένας νεαρός αξιωματικός σε ένα χρόνο. Οι όροι είναι απλοί: τις επόμενες ημέρες και οι δύο αξιωματικοί αναλαμβάνουν να κάνουν ό,τι τους ζητήσει ο Don Alfonso για να δοκιμάσουν τα κορίτσια, φυσικά, χωρίς να τους αποκαλύψουν την αλήθεια. Η πρώτη σκηνή τελειώνει με ένα τρίστιχο, στο οποίο οι αξιωματικοί εκφράζουν την σιγουριά ότι θα κερδίζουν και συζητούν τι θα κάνουν με τα χρήματά τους όταν κερδίσουν (εάν κερδίσουν!).
Σκηνή 2
Παρουσιάζονται οι δύο ηρωίδες – οι αδελφές Fiordiligi και Dorabella. Και οι δύο στον κήπο του σπιτιού τους κοιτάζουν τον κόλπο της Νάπολης και τραγουδούν μαζί για την ομορφιά και τις αρετές των εραστών τους – Guglielmo και Ferrando. Τα κορίτσια περιμένουν να έρθουν οι νέοι, αλλά αντί γι ‘αυτούς έρχεται ο γέρος Don Alfonso με τρομερά νέα : οι μνηστήρες τους, λέει, έλαβαν ξαφνική εντολή να ξεκινήσουν αμέσως μια εκστρατεία με το σύνταγμα τους. Την επόμενη στιγμή, αυτοί εμφανίζονται έτοιμοι για αναχώρηση.
Ακούγεται ένα υπέροχο κουιντέτο: οι 4 νέοι εκφράζουν τη θλίψη τους για τον αποχωρισμό, ενώ ο Don Alfonso διαβεβαιώνει τους νεαρούς άνδρες ότι το παιχνίδι μόλις ξεκίνησε και είναι πολύ νωρίς για να μετρούν τα κέρδη τους.
Μόλις τελειώσει το κουιντέτο, εμφανίζονται στρατιώτες και οι κάτοικοι της πόλης. Τραγουδούν για τις χαρές της ζωής ενός στρατιώτη. Φτάνει η ώρα να φύγουν οι νέοι, αλλά θα προφθάσουν να τραγουδήσουν το τραγούδι του αποχαιρετισμού (“Di scrivermi ogni giorno” – “Θα γράφεις γράμματα;”). Ακούγεται ξανά η χορωδία των στρατιωτών, οι ήρωές μας φεύγουν αφήνοντας τα κορίτσια τους με τον Don Alfonso. Όσοι μένουν πίσω τους εύχονται όλα να πάνε καλά τραγουδώντας την υπέροχη τερτσίνα (“Soave il vento” – “Ας είναι γλυκός ο άνεμος”). Με κυνισμό ο Alfonso απευθύνεται στο κοινό λέγοντας «μπορείτε να βασιστείτε στην πίστη των γυναικών με τόση επιτυχία με όση θα μπορούσατε να οργώσετε την θάλασσα ή να σπείρετε στην άμμο».
Σκηνή 3 Κάνει την εμφάνισή του το έκτο πρόσωπο που θα συμμετέχει στην ίντριγκα αυτή, η καμαριέρα Despina. Η Despina θρηνεί πόσο άσχημα είναι να είσαι υπηρέτρια και, πικραμένη, δοκιμάζει την σοκολάτα των κυριών της. Οι αδελφές μπαίνουν στο σαλόνι και η Dorabella τραγουδά την παράφορη, ψευδο-ηρωική άρια (Smanie implacabili (Θύελλα στην ψυχή μου). Όπως λέει «αφόρητος είναι ο φρέσκος αέρας! Κλείστε τα παράθυρα! Δεν μπορώ να ζήσω με τη θλίψη μου»! Όταν η Despina μαθαίνει τι συνέβη, τότε της δίνει την ίδια συμβουλή που έδωσε ο Don Alfonso στους νεαρούς αξιωματικούς : «επωφεληθείτε της ευκαιρίας ενώ τα αγόρια σας απουσιάζουν, μια και αυτοί δεν πρόκειται να παραμείνουν πιστοί. Οι στρατιώτες είναι όλοι έτσι». Τα κορίτσια φεύγουν από το δωμάτιο αναστατωμένες.
Εμφανίζεται ο Don Alfonso. Με την βοήθεια χρημάτων, πείθει την υπηρέτρια να τον βοηθήσει στα σχέδιά του – να κάνει τα κορίτσια να αντιμετωπίζουν ευνοϊκά δύο νέους θαυμαστές. Σχεδόν αμέσως εμφανίζονται ο Ferrando και ο Guglielmo, ντυμένοι με εξωτικά ρούχα, με τεχνητές γενειάδες. Παρουσιάζονται στα κορίτσια ως Αλβανοί. Ο Alfonso, με τη σειρά του, διαβεβαιώνει τις αδελφές ότι αυτοί οι “Αλβανοί” είναι παλιοί του φίλοι. Οι δύο νέοι αρχίζουν αμέσως να φλερτάρουν τα κορίτσια παθιασμένα. Αλλά τα κορίτσια με φανερή ενόχληση προσπαθούν να σταματήσουν τις «επιθέσεις αγάπης». Στην άρια «Come scoglio» («Σαν βράχος»), η Fiordiligi δηλώνει αποφασιστικά την αιώνια αφοσίωσή της στον αγαπημένο της. Ο Guglielmo προσπαθεί να την πείσει για το πάθος του με μια υπέροχη μελωδία, αλλά ακόμη μια φορά δεν τα καταφέρνει. Τα κορίτσια αγανακτισμένα αποχωρούν προς μεγάλη χαρά των αγαπημένων τους.
Οι νέοι τραγουδώντας μια τερτσίνα ζητούν από τον Don Alfonso τα οφειλόμενα, αλλά εκείνος τους απαντά ότι είναι πολύ νωρίς και ότι τίποτε δεν έχει κριθεί. Ο Ferrando τραγουδά πόσο χαρούμενος είναι με την αγάπη του και η σκηνή τελειώνει με τον Don Alfonso και τη Despina να καταστρώνουν ένα νέο σχέδιο για να νικήσουν τα κορίτσια.
Σκηνή 4
Τα κορίτσια βρίσκονται στον κήπο τους και τραγουδούν ένα τρυφερό ντουέτο εκφράζοντας την λύπη τους. Ακούγεται ένας θόρυβος. Οι δύο εραστές των κοριτσιών, ακόμα ντυμένοι σαν Αλβανοί, μπαίνουν μαζί με τον Don Alfonso και σωριάζονται. Τάχα πήραν δηλητήριο εξαιτίας του ανέλπιδου έρωτά του για τα κορίτσια.
Ο Don Alfonso και η Despina διαβεβαιώνουν τα κορίτσια ότι αυτοί οι νέοι θα πεθάνουν και φεύγουν για βρουν γιατρό. Στο μεταξύ τα κορίτσια μένουν μόνα τους με τους υποτιθέμενους Αλβανούς. Ελέγχουν τον σφυγμό τους και τους φαίνεται ότι αυτοί είναι μια χαρά, οπότε είναι εντελώς περιττή κάθε βοήθεια.
Στη συνέχεια, η Δέσποινα επιστρέφει, ντυμένη γιατρός και μιλά με εντελώς ασυνήθιστη ορολογία. Στο τέλος (και αυτό είναι ένα είδος σάτιρας στην θεωρία του Mesmer σχετικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες του μαγνητισμού) φέρνει έναν τεράστιο μαγνήτη, τον εφαρμόζει στα ξαπλωμένα σώματα και ως εκ θαύματος – οι νέοι επανέρχονται στην ζωή. Οι πρώτες λέξεις τους είναι λόγια αγάπης, και παρόλο που στην τελευταία στροφή τα κορίτσια συνεχίζουν να αντιστέκονται στην συναισθηματική πίεση, είναι σαφές ότι το σχέδιο του Don Alfonso αρχίζει να λειτουργεί.
ΠΡΑΞΗ ΔΕΥΤΕΡΗ
Σκηνή 1
Η Despina, η καμαριέρα των δυό αδελφών, προσφέρει στις ερωτευμένες νεαρές μερικές πολύ χρήσιμες συμβουλές. Λέει λοιπόν ότι « κάθε κορίτσι μπορεί να κερδίσει ένα φλερτ. Αν μπορεί να ξυπνήσει το ενδιαφέρον ενός άνδρα, αν είναι ικανό να πει ψέματα πειστικά – τότε θα κυβερνήσει τον κόσμο. Η Fiordiligi και η Dorabella αποφασίζουν ότι υπάρχει κάποιο νόημα σε αυτήν τη θεωρία : δεν είναι κακό αν φλερτάρουν λίγο. Και διαλέγουν η καθεμιά. Η Dorabella επιλέγει τον μελαχροινό (που είναι στην πραγματικότητα ο Guglielmo, που είναι αρραβωνιασμένος με την Fiordiligi). Η Fiordiligi διαλέγει τον ξανθό (δηλ.τον Ferrando, τον αρραβωνιαστικό της Dorabella). Η σκηνή τελειώνει με την πρόσκληση του Don Alfonso να κατεβούν στον κήπο για να δουν κάτι που πραγματικά αξίζει να δουν.
Σκηνή 2
Οι δύο ερωτευμένοι άνδρες τραγουδούν στις αγαπημένες τους. Βρίσκονται σε μια βάρκα κοντά στην ακτή που βρίσκεται ο κήπος και τραγουδά μαζί τους και μια κομπανία τραγουδιστών σερενάτας. Όταν τα αγόρια πλησιάζουν στην ακτή, όλοι βρίσκονται σε αμηχανία, ο Don Alfonso στρέφεται στους «Αλβανούς» και η Δέσποινα πηγαίνει στα κορίτσια.
Η Fiordiligi χάνεται μεταξύ των λουλουδιών με τον Ferrando, ενώ η Dorabella και ο Guglielmo παραδίδονται στο φλερτ. Τα λόγια τους μετατρέπονται γρήγορα σε ένα πολύ μελωδικό ντουέτο. Η Dorabella δίνει στον Guglielmo ένα πορτρέτο του αρραβωνιαστικού της, του Ferrando. Στη συνέχεια πηγαίνουν μια βόλτα ανάμεσα στα λουλούδια. Εκείνη τη στιγμή επιστρέφει μόνη της η Fiordiligi.
Όπως αποδεικνύεται από την άρια «Per pieta ben mio perdona» («Συγχώρα με μακρινέ μου φίλε») , ο Ferrando της έκανε απρεπή πρόταση που την απέρριψε. Ωστόσο, η έκκληση προς τον αγαπημένο που βρίσκεται μακρυά δεν φαίνεται ειλικρινής και υπάρχει σοβαρή αμφιβολία για το πόσο καιρό η Fiordiligi θα μπορέσει να παραμείνει πιστή. Όταν οι τρεις άνδρες συναντηθούν για να ανταλλάξουν τις εντυπώσεις τους, ο Guglielmo είναι πανευτυχής, ο Ferrando, ωστόσο, είναι σε απόγνωση και ο Don Alfonso υπόσχεται περαιτέρω εξελίξεις λέγοντας : «Περιμένετε,μόνο μέχρι το πρωί».
Σκηνή 3
Τώρα φαίνονται κάποιες διαφορές στους χαρακτήρες των αδελφών. Η Dorabella ήδη υπέκυψε στην πίεση του Guglielmo και η Despina τη συγχαίρει. Αντίθετα, η Fiordiligi παρόλο που παραδέχεται ότι αγαπά τον υποτιθέμενο Αλβανό, εξακολουθεί να συγκρατεί τα συναισθήματά της. Αποφασίζει μάλιστα ότι θα πρέπει και αυτές να ντυθούν στρατιώτες και να ακολουθήσουν τους αρραβωνιαστικούς τους στο μέτωπο. Αλλά μόλις την βλέπει με αυτά τα ρούχα ο Ferrando ξεσπά. Ζητά να τον σκοτώσει πριν τον εγκαταλείψει. Αυτό είναι πάρα πολύ γι’αυτήν. Δεν είναι σε θέση να του προκαλέσει τέτοια δεινά και, ηττημένη, πέφτει στην αγκαλιά του. Ο Guglielmo που είναι ο πραγματικός αρραβωνιαστικός της, παρακολουθεί όλα όσα συμβαίνουν με τον Don Alfonso. Τώρα ο δεύτερος εραστής είναι απελπισμένος και την επιπλήττει. Δεν είναι πολύ παρηγορημένος από την επιστροφή του γεμάτου αυτοπεποίθηση φίλου του, Ferrando. Ο Don Alfonso τους καθησυχάζει και τους δύο. Σε μια σύντομη ομιλία, προτείνει να παντρευτούν αμέσως τις δικές τους νύφες, γιατί, όπως λέει, “Cosi fan tutte” – “Όλες οι γυναίκες το κάνουν!” Μαζί επαναλαμβάνουν αυτό το επίσημο συμπέρασμα: “Cosi fan tutte”. Παρουσιάζεται η Despina και ανακοινώνει ότι οι κυρίες είναι έτοιμες να παντρευτούν τους «Αλβανούς».
Σκηνή 4
Η Despina και ο Don Alfonso δίνουν οδηγίες στους υπηρέτες για το πώς να προετοιμάσουν ένα μεγάλο δωμάτιο για τον γάμο και φεύγουν. Τους ευτυχισμένους ερωτευμένους συγχαίρει η χορωδία. Αλλά και οι ίδιοι τραγουδούν ένα κουαρτέτο στο οποίο συγχαίρουν ο ένας τον άλλο. Ωστόσο, στο τέλος ο Guglielmo αποτραβιέται στην άκρη και δηλώνει απογοητευμένος.
Ο Don Alfonso παρουσιάζει τον συμβολαιογράφο που είναι απαραίτητος για τον γάμο, ο οποίος δεν είναι άλλος από την Despina, η οποία φέρνει και το συμβόλαιο γάμου. Ξεκινά η γαμήλια τελετή. Εκείνη ακριβώς την στιγμή ακούγεται μια χορωδία στρατιωτών. Με την σκέψη ότι μπορεί να γύρισαν οι αγαπημένοι τους, τα κορίτσια κρύβουν τους νέους μνηστήρες στο διπλανό δωμάτιο.
Μετά από λίγο οι νεαροί άνδρες εμφανίζονται μπροστά τους με τις στρατιωτικές στολές τους. Δήθεν κατά λάθος, ο Don Alfonso πετά μπροστά τους το πιστοποιητικό του γάμου. Αυτοί υποκρίνονται τους εξοργισμένους και φεύγουν, για να ξαναγυρίσουν φορώντας τη μισή στολή τους και τη μισή αμφίεση των Αλβανών, ενώ ταυτόχρονα η Δέσποινα βγάζει κι αυτή την αμφίεση του συμβολαιογράφου. Tα κορίτσια καταλαβαίνουν ότι το παιχνίδι τελείωσε και κοντεύουν να πεθάνουν από την ντροπή τους. Τελικά ο Don Alfonso εξηγεί τα πάντα. Οι εραστές επανενώνονται και όλοι μαζί διακηρύσσουν : ευτυχισμένος είναι αυτός που είναι έντιμος και δίκαιος, αυτός που οι πράξεις του διέπονται από την λογική.
